गुंलाथ्वः पारुंनिसें यंलाथ्वः पारु लच्छितक नेवाः बौद्धमार्गीतय्सं दानधर्मया विशेष ला कथं ‘गुंला’ हना वयाच्वंगु दु । नेवाः संस्कृतिइ गुंलाया विशेष महत्व व गरिमा दु । गुंला शुरु जुइवं हे नेवाःतय्गु नखःचखःया माः नं न्ह्यानावइ । थुकिया शुरुवात गथांमुगः चःर् हेनिसें जुइसा गुंला शुरु जुइवं हे वाः पतिं थीथी नखःचखः स्वात्तुस्वानाः वइ । थ्वहे झ्वलय् गुंला लच्छि थीथी नखःचखः वइसा गुंलां लच्छियंकं न्हियान्हिथं तिर्थय् म्वःल्हूवनेगु गुंला बाजं थानाः बहाः बहि चाःहिलेगु भजनकीर्तन यायेगु नामसंगीति तुतः ब्वनेगु नवव्याकरण पाथ यायेगु धुम्रपान, मध्यपान थेन्याःगु कुलत त्वःताः सम्यक जीविका हनेगु अपसं च्वनेगु आदि ज्या याइ । चीहाकलं धायेगु खःसा गुंला दान धर्मया ला खः ।
दच्छियात प्यंगू युगय् ब्वथले बलय् थुगु लाय् कलियुग लाः वः धकाः धायेगु याः । कलियुगय् हे पापकर्म व मार अभिवृद्धि जुइगु जुयाः थुगु दोष निवारणया लागि गुंला लच्छि दान धर्म यायेमाःगु धापू दु । थुगु ला तांन्वयाः वा पितिपिति वया च्वनीगु प्राकृतिक प्रकोप जुइगु रोगव्याधि न्यनीगु शारिरीक आलस्य ब्वलनीगु नयेगु अन्नया अभाव जुइगु ई खः । उकिं थुज्वःगु इलय् दान धर्म यानाः दोष निवारण यायेगु धर्म हे गुंला धर्म खः । गुंला याइगु धर्मं थुज्वः थुज्वःगु पुण्य प्राप्त जुइ धकाः ‘स्वयम्भू पुराण’य् तकं उल्लेख जूगु दु ।
थुगु लाय् गुंगू बौद्धग्रन्थ नव व्याकरण पाथ यायेगु चलन दु । थुपिं नवग्रन्थ खः – प्रज्ञापारमिता, ललितविस्तर, लङ्कावतार, सुवर्ण प्रभास, गण्डव्यूह, सद्धर्मपुण्डरीक, दशभूमि, तथागतगुह्यक व समाधिराज । थथे गुंगू ग्रन्थ पाथ याइगु ला जूगुलिं हे गुंला धायेगु याःगु धापू छथ्वःसिया दु । मेथ्वः मनूतय् धापू कथं गुँइ च्वंम्ह भगवान पुज्यायेगु व हनेगु ला जूगुलिं गुंला धायेगु याःगु खः । थन गुँइ च्वंम्ह भगवान धकाः मुख्य रुपं स्वयम्भू भगवानयात इंगित यानातःगु खःसा थुबलय् च्वबहाःया गुँइ च्वंम्ह करुणामयया नं विशेष पुजा यायेगु याइ । गुंलाय् हे गुंगू नखःचखः – नागपंचमी, न्यकू पुइगु, गुंपुन्हि, सापारु, बहिद्यः स्वये, निसलाः छाये, पंजरां, बौया ख्वाः स्वये, पारु भ्वय् हनीगु जूगुलिं नं थुगु लायात गुंला धाःगु धापू नं मदुगु मखु । यद्यपि गुंलाय् याइगु दान धर्मया ज्याखँ स्वयेगु खःसा गुइगुलिं मल्याक हे दु ।
गुंलायात गोपालराज वंशावलीइ ‘गुणिला’ धयातःगु दु । अथेहे नेसं ५६० या यक्ष मल्लया पशुपतिया ल्वहंपतिइ नं ‘गुणिला’ उल्लेख यानातःगु दु । वयां लिपाया नेसं ८०० जःखःया थीथी तमसुक भ्वँतय् ‘गुणिरा’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थुकथं स्वयेगु खःसा दानधर्म यायेत उपयुक्त व गुणी ला जुयाः गुणिला धकाः धयातःगु व लिपा ‘गुणिला’पाखें हे ‘गुंला’ खँग्वः वःगु खः । नेपाल संवतया गुंगूगु ला जुयाः गुंला धाःगु धापूयात थुगु तथ्यं मखु धकाः प्रमाणित थ्व अर्थय् नं याइ कि नेपाल संवत् कथं गुंला गुंगूगु ला मखुसें झिगूगु ला खः ।
गुंलाय् थथे थीथी दान धर्म यानाः गुंला धर्म गबलेनिसें हनेगु याःगु खँय् भाषा वंशावलीइ विक्रमदेव जुजुं नेपाःया बौद्धमार्गीतय्त श्रावण शुक्ल प्रतिपदानिसें महिनाभर बौद्धारंभ बौद्ध यात्रा गुंला बहाःबहि स्वःवनेगु ईत्यादि चलन न्ह्याकल धकाः उल्लेख यानातःगु दु । मेखे यलय् न्यकू पुइगु जात्राया शुरुवात धाःसा बालार्चन देवया पालय्निसें दुगु धकाः धया वयाच्वंगु दु । अथेहे यलय् सिद्धिनरिसंह मल्ल जुजुया पालय् छक्वः गुंलाय् भयानक रोग न्यना वनाः महामारी जूगु इलय् थुकिया निवारणया लागि छु याःसा जिइ धकाः ज्योतिष व राजगुरुतय्के न्यना स्वःबलय् शास्त्रिय संगीतलिसे गुंला बाजं थानाः देय् चाःह्यूसा जिउ धाःगुलिं जुजु सिद्धिनरिसंह मल्लं न्यकू पुइगु व गुंला बाजं थायेगु चलन दँय्निसें यायेमाःगु कथं पुनरुत्थान याःगु खँ इतिहासय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।
अथेहे मदनसेन वज्राचार्यजुया धापू कथं ने।सं। ४९२ य् स्वयम्भूया पुननिर्माण जुइस्वयां न्ह्यःया ‘गुँचोस देवलस बिज्याक अति रस देवगणया सभा दयेकावरे’ धाःगु म्येय् न्यकू पुइगु चलनया वर्णन दुगुलिं गुंलां न्यकू पुयाः गुंला बाजं थानाः स्वयम्भू परिक्रमा याः वनेगु परम्परा ६०० दँ स्वयां गाक्क न्ह्यःनिसें न्ह्याये धुंकूगु स्पष्ट जूगु दुसा गुंलां न्यकू पुइगु, गुंला बाजं थायेगु व गुंलां दान धर्म यायेगु आदि ज्याखँ थुगु इलंनिसें हे न्ह्याःगु खः धयागु अकाट्य प्रमाण धाःसा अनुसन्धानया गर्भय् हे तिनि ।